Ludzie od zawsze przygotowywali specjalne dania i produkty spożywcze, by świętować uroczystości oraz ważne wydarzenia, od ślubów, przez narodziny, po koronację nowego króla lub królowej. Niemniej żywność odgrywa w naszym życiu dużo ważniejszą rolę niż tylko taką, że jest elementem świętowania. Każdy człowiek, zwierzę i roślina na Ziemi potrzebuje jedzenia, by żyć, rosnąć i rozmnażać się. W rzeczy samej żywność jest tak niezbędna dla zdrowia i życia, że jest uznawana za podstawowe prawo człowieka. Każdy z nas powinien zawsze móc zdobyć żywność, której potrzebuje, by być zdrowym. Spożywanie właściwej żywności, we właściwej ilości, jest kluczowe dla naszego zdrowia.
Cele odznaki:
Jak zdobyć odznakę Żywienie
Potrzebujemy, by być zdrowym i dobrze odżywionym człowiekiem oraz jak ważne jest posiadanie zdrowych nawyków żywieniowych i zdrowego stylu życia. Informator sugeruje i zachęca również do podejmowania działań w celu podniesienia świadomości w społeczności lokalnej na temat znaczenia zdrowej diety i stylu życia.
Część druga zawiera program odznaki, zbiór działań i pomysłów stymulujących uczenie się i motywujących dzieci i młodzież do angażowania się w sprawy żywienia i zdrowej diety.
Dodatkowe zasoby, przydatne strony internetowe i glosariusz wyjaśniający kluczowe terminy podane są na końcu.
Dla ułatwienia korzystania z propozycji, została ona podzielona na pięć głównych działów:
A.ZDROWY STYL ŻYCIA: odkrywa wiele czynników, wyborów osobistych i czynności, które mają wpływ na zdrowie i jakość życia.
B.ZDROWE WYBORY ŻYWIENIOWE: wyjaśnia, jak ważne jest spożywanie odpowiedniej różnorodności pokarmów w odpowiednich ilościach (nie za mało, nie za dużo), w zapobieganiu niedożywieniu oraz innym chorobom i schorzeniom niezakaźnym.
C.BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI: pokazuje, jak upewnić się, że spożywane przez nas produkty są świeże, pożywne, czyste i wolne od szkodliwych substancji.
D. JEDZ EKO – CZAS NA ZRÓWNOWAŻONĄ DIETĘ: wyjaśnia, jaki wpływ na naszą planetę mają nasze wybory odnośnie jedzenia, gotowania i przechowywania żywności.
E.PODEJMIJ DZIAŁANIE: sugeruje działania mające zmotywować i pomóc Twojej klasie lub grupie w praktykowaniu zdrowych nawyków żywieniowych oraz podnieść świadomość społeczności odnośnie znaczenia zdrowej diety i zdrowego stylu życia.
Aby zdobyć odznakę, uczestnicy muszą ukończyć jedno z dwóch działań obowiązkowych przedstawionych na początku każdego działu oraz (co najmniej) jedno działanie dodatkowe z każdego działu, wybrane indywidualnie lub jako grupa. Uczestnicy mogą również wykonywać działania dodatkowe uznane za odpowiednie przez drużynowego.
Całość znajdziesz tutaj
Instrumenty metodyczne ZHP
Dzięki odznace Żywienie możecie zrealizować następujące instrumenty metodyczne ZHP
Zuchy
Tropy: Ogrodnicy/Ogrodniczki, Dietetycy/Dietetyczki, Kuchciki
Sprawności: Kuchmistrz/Kuchmistrzyni, hodowca/hodowczyni warzyw i owoców, zbieracz/zbieraczka grzybów, zielarz/zielarka
Gwiazdki: Zuch sprawny „Zuch wybiera zdrowe przekąski”, Zuch zaradny „Zuch potrafi zaplanować swój dzienny jadłospis tak, aby dostarczył mu niezbędnych produktów odżywczych”
Harcerze
Tropy: Zdrowie przede wszystkim
Sprawności:Lider zdrowia/liderka zdrowia, zielarz/zielarka, ogrodnik/ogrodniczka, sadownik/sadowniczka, znawca grzybów/znawczyni grzybów, kucharz/kucharka
Stopnie: Ochotniczka/Młodzik „Przygotowałem/am pod nadzorem rodzica śniadanie lub kolację dla domowników, w tym jedno wybranie danie na ciepło.”,
Harcerze starsi
Tropy: Piknik o harcerskim zdrowym stylu życia, Przez żołądek do zdrowia, Zielnik harcerski,
Sprawności: Lider zdrowia/liderka zdrowia, zielarz/zielarka, ogrodnik/ogrodniczka, sadownik/sadowniczka, znawca grzybów/znawczyni grzybów, kucharz/kucharka
Stopnie: Odkrywca/Pionierka „Przygotowałem/am potrawę tradycyjną dla wybranego regionu Polski.”, „Wybrałem/am miejsce na kuchnię na biwaku drużyny. Urządziłem/am ją funkcjonalnie. Pokierowałem/am gotowaniem obiadu dla drużyny”, „Ułożyłem/am urozmaicony jadłospis na kilkudniowy biwak, rajd lub kilka dni obozu dla całej drużyny. Nadzorowałem przygotowanie posiłków”
Smarytanka/Ćwik „Ugotowałem/am co najmniej po dwie różne zupy, drugie dania i desery (niekoniecznie jednego dnia) wykorzystując różne sposoby przygotowania, np. pieczenie, smażenie, duszenie, gotowanie. Nakryłem/am do stołu z okazji uroczystego posiłku, korzystając z zastawy, sztućców, serwetek, wybranych elementów dekoracyjnych”, „W porozumieniu z dietetykiem/rodzicami dobrałem/am do swoich potrzeb właściwą dietę, monitorując uważnie reakcje swojego organizmu na wprowadzanie nowości”
Wędrownicy
Tropy: –
Sprawności: Lider zdrowia/liderka zdrowia, zielarz/zielarka, ogrodnik/ogrodniczka, sadownik/sadowniczka, znawca grzybów/znawczyni grzybów, kucharz/kucharka
Odznaka Skautów Świata: https://zhp.pl/sluzba/odznaka-skautow-swiata
A.02 Grajmy!
Poziom
Śledź aktywność fizyczną, którą wykonujesz w normalny dzień (spacery, nauka, gry, bieganie, skoki, prace domowe, itp.). Porównuj notatki w swojej grupie. Jaka jest Twoja aktywność w porównaniu z rówieśnikami? Ile czasu dziennie spędzasz na siedząco? Czy powinieneś włączyć więcej ruchu do swojego codziennego życia? Następnie, w grupie zróbcie listę wszystkich sportów i gier zespołowych, które chcielibyście wypróbować i wprowadzajcie je w życie na następnych spotkaniach. Opracujcie plan ćwiczeń na pierwsze 15 minut następnego spotkania
Uwaga: zamiast notatek można korzystać z aplikacji na telefon
A.04 Wyśpiewaj swoją kolację
Poziom
Słyszałeś o dziwnym Alu Yankovicu? Wykonał on wiele zabawnych piosenek parodiując słynne przeboje, w tym piosenkę o nazwie ‘Eat lt’ (www.youtube.com/watch?v=ZcJjMnHoIBI) opartą na 'Beat lt1 Michaela Jacksona. Wybierz piosenkę, którą lubisz i napisz do niej nowe słowa dotyczące odżywiania. Wykonajcie piosenkę w grupie na swoim następnym spotkaniu.
A.09 Wycieczka na zdrowy biwak
Poziom
Razem z grupą poziomu 3 zorganizujcie zdrowy obóz lub wycieczkę. Każdy z Was może przygotować jednodniowe menu. Zbierzcie swoje menu w książeczkę. Podzielcie się zdaniami związanymi z gotowaniem, aby upewnić się, że każdy ma swój wkład w przygotowanie posiłków na obozie. Włączcie do programu obozu kilka ćwiczeń fizycznych: trekking, wspinaczka skałkowa, taniec, joga, jazda konna, gry zespołowe.
A.13 Pogadanka o zdrowiu
Poziom
Zbadajcie, jakie problemy zdrowotne i choroby są powszechne w Waszym kraju. Jak wielu z nich można uniknąć? Ile środków publicznych przeznacza się na opiekę zdrowotną dla osób cierpiących na te problemy i ile pieniędzy można by zaoszczędzić, gdyby udało się zapobiec tym chorobom, zanim ludzie zachorują? Jakie macie pomysły na lepszą profilaktykę – czy ludzie muszą być lepiej poinformowani, czy mieć lepszy dostęp do pewnych produktów żywnościowych, bezpiecznej wody i urządzeń sanitarnych, itp. Zorganizuj „raport panelowy” z Twoją grupą lub w szkole, gdzie zgłębisz te kwestie, omówisz je i odpowiesz na pytania od publiczności.
B.02 Prowadzenie dziennika żywieniowego
Poziom
Prowadź dziennik Żywieniowy przez dzień, w którym zapiszesz wszystkie produkty, które spożywasz jako posiłki i przekąski. Jeśli masz dostęp do smartfona, możesz pobrać aplikację, która pomoże kontrolować Twoją dietę. Zaznacz pole na s. 174, aby pamiętać o kilku sprawach. Dokonaj oceny pod koniec tygodnia. Czy masz zbilansowaną dietę? Co mógłbyś poprawić? Porozmawiaj z rodzicami o wszelkich zmianach, które twoim zdaniem powinny zostać wprowadzone do menu (a następnie wprowadź je w życie).
B.03 Ulubione potrawy
Poziom
Jakie są Twoje ulubione potrawy? Zrób listę, a 1 następnie sprawdź, jakie podstawowe składniki odżywcze są w nich zawarte Czy można uczynić je zdrowszymi, np poprzez zrobienie własnej pizzy od podstaw, zamiast jedzenia pizzy na wynos lub mrożonej? Sporządź listę pięciu sposobów, dzięki który Twoje ulubione potrawy staną się bardziej pożywne, ale również bardziej zrównoważone dla naszej planety
B.04 Quiz o kulturze żywienia
Poziom
Posiłki/pory jadania posiłków /zwyczaje kulinarne są różne w różnych kulturach. Zbadaj zwyczaje żywieniowe w innych krajach i । kulturach. Jakiego rodzaju różnice dostrzegasz nie tylko w preferencjach żywieniowych, ale także w porach posiłków i tradycji kulinarnej? Na przykład, w niektórych kulturach ludzie I jedzą rękoma, a w innych siedzą na podłodze zamiast przy stole Możesz również zbadać zwyczaje żywieniowe w różnych grupach kulturowych w Twojej społeczności.
Porozmawiaj z przyjaciółmi z różnych kultur, aby poznać ich nawyki żywieniowe (ile jadają posiłków dziennie; o jakich porach; czy cała rodzina spożywa razem; czy dzieci jedzą oddzielnie; kto robi zakupy i gotuje; jaki jest główny posiłek w ciągu dnia; czy wszyscy jedzą śniadanie, itp.) Zmieńcie grupy i porównajcie swoje wyniki.
B.09 Planista posiłków
Poziom
Podzielcie się na dwuosobowe zespoły, w których każdy jest odpowiedzialny za zaplanowanie dziennego menu dla swojego kolegi. Przy planowaniu posiłków należy pamiętać o takich czynnikach, jak masa ciała i poziom aktywności fizycznej. Upewnij się, że kolega zjada odpowiednie ilości pożywienia z każdej z pięciu grup żywności i postaraj się, aby posiłki również dobrze smakowały! Nie zapominajcie o przekąskach. Jeśli to możliwe, przygotowujcie posiłki i przekąski dla siebie nawzajem lub ściśle przestrzegajcie podanego menu. Przegrupujcie się i przedyskutujcie. Co myślicie o swoim menu? Czy jest to coś, co moglibyście wprowadzić do regularnej diety? Jak bardzo nowy plan żywienia różni się od waszych zwyczajowych nawyków żywieniowych?
*Uczestnicy na poziomie 1 i 2 muszą uzyskać pomoc dorosłych w tym ćwiczeniu, ponieważ może ono wymagać użycia ostrych narzędzi kuchennych i piekarnika.
B.11 Uwarz napar
Poziom
Eksperymentujcie z tworzeniem zdrowych napojów, które zawierają niewiele cukru lub nie zawierają go wcale. Na przykład, woda z liśćmi mięty i sokiem z cytryny tworzy orzeźwiający napój. Ciekawą opcją są również herbaty ziołowe. Od czasów starożytnych ludzie na całym świecie do przyrządzania herbat używali ziół, liści, korzeni, owoców i ziaren. Dowiedz się, jakie zioła rosną w Twojej okolicy. A może pozbierasz zioła aby używać ich do przyrządzania naparów? Dowiedz się jak przyrządzać napary z mięty pieprzowej, rumianku, bazylii, tymianku, korzenia imbiru, skórki cytrusów. Możesz również nauczyć się stosować zioła lecznicze, takie jak nagietek, koper, aloes i eukaliptus, aby złagodzić objawy chorobowe, pobudzić apetyt, złagodzić ból w jamie ustnej, gardle i problemy skórne. Jakie inne pomysły można zastosować by stworzyć zdrowe, niskosłodzone napoje? Uwaga: przed zastosowaniem ziół leczniczych należy zasięgnąć porady lekarza i zawsze skonsultować się z doświadczoną osobą dorosłą, aby upewnić się, że stosuje się odpowiednią roślinę.
*Uczestnicy poziomów 1 i 2 muszą pracować pod nadzorem dorosłych, gdyż np. parzenie herbaty wymaga użycia gorącej wody.
B.17 Odwiedź zakład przetwórstwa spożywczego
Poziom
Wraz z nauczycielem lub przewodnikiem zaplanuje wycieczkę na farmę lub do zakładu przetwórstwa spożywczego aby poznać różne uprawy i zwierzęta hodowane w Twojej okolicy. Jaka żywność jest produkowana z tych roślin i zwierząt? Jakie składniki odżywcze zawierają te rośliny i zwierzęta? Dokumentuj swoją podróż robiąc notatki, zdjęcia lub filmy wideo. Podzielcie się tymi materiałami z lokalnymi mediami (gazety, telewizja, radio, strony internetowe), umieśćcie je na portalach społecznościowych lub wykorzystajcie je do prezentacji w swojej szkole, lokalnej bibliotece lub na letnim obozie.
C.08 Sesja pytań i odpowiedzi do eksperta
Poziom
Skontaktuj się z lokalnymi władzami odpowiedzialnymi za żywność i żywienie w Twojej okolicy. Zorganizuj sesję pytań i odpowiedzi, podczas której Twoja grupa będzie mogła zapytać gościa o dobre i złe praktyki w zakresie bezpieczeństwa żywności w Twojej społeczności. Gdzie jest konieczna poprawa? Czy istnieją pewne rodzaje żywności, których należy unikać, ponieważ nie są one przygotowywane lub przechowywane w sposób higieniczny?
Zróbcie notatki i napiszcie raport na temat tego wydarzenia. Napisz na blogu na ten temat lub opublikuj swój raport w lokalnej gazecie.
D.02 Bacz na odpadki
Poziom
Ile jedzenia marnuje się w twoim i domu? Obserwuj co trafia do kosza na śmieci przez tydzień lub dwa, aby dowiedzieć się, ile jedzenia wyrzuca Twoja rodzina. Jakie jedzenie wyrzucacie? Czy jest ono nadal zdatne do jedzenia? Dlaczego je wyrzucacie? Zapisz to w dzienniczku, a następnie zaprezentuj rodzinie swoje odkrycia. Przedyskutuj z nimi sposoby zmniejszenia marnotrawstwa żywności i wyjaśnij, dlaczego jest to ważne. Przedstaw sugestie dotyczące lepszego planowania i przechowywania, aby zapobiec marnotrawstwu. Na przykład: półka lub pojemnik „Zjedz mnie najpierw” w lodówce.
D.03 Naucz się wybierać lokalne i świeże produkty
Poziom
Pomóż swojej rodzinie w robieniu zakupów spożywczych. Idźcie do sklepu spożywczego lub na targ razem ze starszym członkiem rodziny i wybieracie jedzenie pamiętając o tym, co jest dobre dla ciebie i dla planety. Naucz się wybierać świeże produkty spożywcze, takie jak sezonowe warzywa i owoce. Są one tańsze, dojrzalsze i bardziej pożywne. Kupując przekąski, wybieraj zdrowszą żywność – czy możesz unikać produktów takich jak chipsy? Czy są jakieś organiczne opcje? Wybieraj produkty z mniejszą ilością opakowań. Zastanów się, ile razy w tygodniu robisz zakupy? Gdzie? Co zwykle tam kupujesz? Skąd to się bierze? Pamiętaj, że kupowanie większej ilości nieprzetworzonych produktów spożywczych i mniej przetworzonej żywności jest lepsze dla Twojego zdrowia i środowiska.
D.04 Narysuj sezonową martwą naturę
Poziom
Wymień wszystkie warzywa i owoce sprzedawane na lokalnych bazarkach lub uprawiane przez Twoją rodzinę. Dowiedz się, kiedy poszczególne owoce i warzywa dojrzewają i są gotowe do spożycia. Pogrupuj je według pór roku i narysuj wszystkie sezonowe warzywa i owoce. Powieś swoje rysunki w Kuchni lub w klasie, aby wszyscy je zobaczyli, lub rozdaj je każdemu, kto robi zakupy w Twoim domu, do wykorzystania poziom 2 jako kieszonkowy przewodnik przy wyborze świeżych produktów.
D.07 Posadź własne warzywa
Poziom
Uprawa własnych warzyw i owoców może pomóc w zapewnieniu zdrowej, zrównoważonej diety. Można je hodować w swoim ogrodzie, na balkonie lub na terenie gminnym (np. ogródek działkowy), albo w szkole. Można sadzić i hodować różne warzywa i zioła. Dowiedzcie się, które z nich są roślinami lokalnymi i jakie inne rośliny mogą być odpowiednie do uprawy w waszym klimacie. Polecane warzywa do hodowli: fasola, ziemniaki, marchew, cebula, szpinak, czosnek, dynia, pomidory, papryka, bakłażany. Zioła jadalne do upraw: pietruszka, bazylia, majeranek, tymianek, koperek, koper włoski, mięta, rozmaryn, szałwia, papryka chili). Udokumentuj hodowlę w ogródku robiąc zdjęcia, filmy, tworząc błoga. Zapraszaj na wycieczki po ogrodzie i wyjaśnij wartości odżywcze uprawianych przez Ciebie roślin.
Dowiedz się więcej na temat zakładania i prowadzenia ogrodu szkolnego pod adresem: www.fao.org/docrep/009/a0218e/A0218E00.htm.
D.09 Przygotuj książkę kucharską
Poziom
Stwórz swoją własną książkę z przepisami. Pamiętaj, aby dołączyć listę składników i informacje o składnikach odżywczych dostarczanych przez każdy z produktów. Powinna ona zawierać również wskazówki, jak robić zakupy, gotować i przechowywać żywność w sposób ekologiczny, z minimalnym oddziaływaniem na środowisko. Zrób z niej sezonową książkę kucharską ze zdrowymi posiłkami na zimę, wiosnę, lato i jesień. Dowiedz się, jakie warzywa, owoce oraz inne produkty spożywcze dojrzewają i są zbierane w okolicy w różnych porach roku. Załącz również kolorowe rysunki. Poproś przyjaciół i członków rodziny o ich propozycje.
Następnie użyj książki do przygotowania zdrowych, ekologicznych posiłków dla swojej rodziny. Zrób kilka kopii książki i podaruj ją przyjaciołom w prezencie.
D.10 Skąd pochodzi twoje jedzenie?
Poziom
Przejrzyj swoją | kuchnię i dowiedz się, skąd pochodzą różne rodzaje żywności, które jadasz. Poproś rodzinę o pomoc w znalezieniu tych miejsc na mapie i oznacz je pinezką. Czy produkty pokonują duże odległości, aby dotrzeć r talerz? Jak są transportowane? Czy są przewożone lub wysyłane z odległych miejsc? Które z artykułów, które spożywasz pokonują najdłuższą drogę, aby dotrzeć na talerz? Jakie rodzaje pokarmu podróżują najmniej? Podziel się tymi informacjami z rodziną i przedyskutuj, co możesz zrobić, aby zmniejszyć wpływ żywności na środowisko. Na przykład Twoja rodzina może wybierać więcej lokalnych produktów spożywczych, które nie są przewożone lub wysyłane z odległych krajów.
Rozszerzenie: Czy możecie dowiedzieć się, jaki jest ślad węglowy ulubionej żywności? Jeśli te produkty spożywcze mają wysoki ślad węglowy, czy są alternatywne produkty, które można kupić zamiast nich?
D.18 Kupuj ryby selektywnie
Poziom
Nasz popyt na ryby przekracza możliwości ekologiczne oceanów, co ma destrukcyjne skutki. Ponad 70 procent światowych zasobów rybnych jest albo „w pełni eksploatowanych”, „nadmiernie wyeksploatowanych” albo znacznie „wyczerpanych”. Niektóre gatunki zostały’ już wyeksploatowane do poziomu komercyjnego wyginięcia, a kolejne są na skraju wyginięcia. Zbadaj łowiska w swoim regionie i stwórz kieszonkowy przewodnik, w którym dowiesz się, jakimi owocami morza możesz się cieszyć i jakich ryb na razie należy unikać. Gdzie i w jaki sposób łowi się lub hoduje różne gatunki ryb? Przygotuj kreatywny kolaż, którym możesz podzielić się z rodziną. Oto użyteczny przykład:
Poznaj owoce morza: www.oneworldoneocean.com/blog/ entry/know-your-seafood-infographic
D.19 Odkrywanie na nowo zapomnianej żywności
Poziom
Na świecie jest 50 000 roślin jadalnych, a rolnicy z czasem zaczęli uprawiać co najmniej 5 000 z nich. Jednak obecnie światowa produkcja roślinna koncentruje się tylko na 12 gatunkach roślin. Odkryj na nowo zapomnianą żywność. Zapytaj swoich rodziców i dziadków, co jedli w młodości. Skąd brali te produkty? Czy można je teraz znaleźć?
*Zasięgnij porady eksperta i spożywaj właściwe gatunki. Zjedzenie niewłaściwych może okazać się niebezpieczne.
E.02 Kampania na rzecz zdrowej i zrównoważonej diety
Poziom
Świętuj Dzień Zdrowia lub Tydzień Żywienia w swojej szkole lub sąsiedztwie. Zaproś prelegenta, aby opowiedział o komponowaniu zdrowej, zrównoważonej diety i dokonywaniu dobrych wyborów żywieniowych. Rozdaj materiały edukacyjne, poprowadź warsztaty i interaktywne stoiska oraz przeprowadź prezentacje. Zrób notatki, zdjęcia, filmy wideo z wydarzenia i zamieść je online.
E.11 Zgłoś się na ochotnika do organizacji społecznej
Poziom
Znajdź organizację pozarządową lub stowarzyszenie zajmujące się sprawami żywności i żywienia i przyłącz się do ich projektów lub działań. Przykłady mogą obejmować zbieranie datków żywnościowych, wolontariat na rzecz banków żywności, szkolne programy żywieniowe, ogrodnictwo komunalne, hodowlę małych zwierząt (kurczaków, królików, ryb itp.), szkolne programy odrobaczania, zbieranie funduszy, 3 wspieranie osób starszych itp.
E.13 Detektywi naruszeń marketingowych
Poziom
W 2010 roku, państwa zatwierdziły zestaw zaleceń WHO dotyczących polityki ograniczania reklamowania dzieciom żywności o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych, kwasów tłuszczowych trans, cukru lub soli (więcej informacji na stronie: www.who.int/dietphysicalactivity/ marketing-food-to-children/en/index.html). Pobaw się w detektywa i dowiedz się, czy w Twojej społeczności lub państwie występują naruszenia tych zaleceń marketingowych. Na przykład, możesz policzyć reklamy śmieciowego jedzenia skierowane do dzieci, wykorzystujące postacie z komiksów, marketing w mediach społecznościowych, billboardy, wydarzenia sportowe, reklamy na terenie szkół itp. Zwróć szczególną uwagę na marketing żywności i napojów w Twojej szkole. Poszukaj reklam w szkolnym menu cateringowym, na szkolnych tablicach informacyjnych, voucherach wręczanych, jako nagrody edukacyjne, na darowanym wyposażeniu siłowni, wśród sponsorów imprez, publikacji, pojazdów szkolnych, itp. Przygotuj raport i podziel się nim z grupą oraz dyrektorem szkoły. Nie zapomnij udzielić kilku rekomendacji.
hm. Aleksandra Berner
kierowniczka Zespołu ds. CZR
[email protected]
Copyright © 2023 Związek Harcerstwa Polskiego